Τι συμβαίνει στο μυαλό

των εφήβων;

Γράφει ο Δημήτρης Φλαμούρης

Η εφηβεία είναι μια πολύ ευαίσθητη ηλικία, η οποία συνοδεύεται από πολλές αλλαγές στην ψυχοσύνθεση αλλά και στη βιολογία των ανθρώπων. Οι έφηβοι είναι επαναστάτες παίρνουν πολλά ρίσκα και ανησυχούν διαρκώς για την εικόνα τους. Πόσο είναι θέμα χαρακτήρα και πόσο θέμα βιολογίας όσα τους συμβαίνουν; Οι απαντήσεις ίσως να σας εκπλήξουν.

Μέχρι πριν δυο δεκαετίες πιστεύαμε ότι η ανάπτυξη του εγκεφάλου σταματούσε η προσωπικότητα διαμορφώνεται μέχρι εκείνη την ηλικία. Ψυχαναλυτές και ψυχολόγοι υποστηρίζουν την άποψη αυτή για χρόνια.

Οι τελευταίες έρευνες όμως δείχνουν ότι η εφηβεία συνοδεύεται όχι μόνο έκκριση ορμονών, οι οποίες προκαλούν σωματικές αλλαγές, αλλά και από μια δεύτερη περίοδο ισχυρής ανάπτυξης του εγκεφάλου μας, επηρεάζοντας έτσι την ταυτότητά μας και το ποιοι άνθρωποι πρόκειται να γίνουμε.

Έφηβοι και αυτο-εικόνα

Οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι για την αυτο-εικόνα τους. Τους ενδιαφέρει πάρα πολύ τι πιστεύουν οι άλλοι για εκείνους και το πώς δείχνει το σώμα τους και εμφάνισή τους.

Σε ένα πείραμα ζητήθηκε από εθελοντές να κάτσουν σε μια βιτρίνα για λίγα λεπτά με μια κουρτίνα. Μετά τραβήχτηκε η κουρτίνα και έτσι οι περαστικοί μπορούσαν να βλέπουν το άτομο να κάθεται. Σε όλη τη διάρκεια του πειράματος οι ερευνητές μετρούσαν τις συναισθηματικές αντιδράσεις των συμμετεχόντων.

Οι ενήλικες συμμετέχοντες ένιωσαν άβολα, αλλά με αναμενόμενα επίπεδα άγχους. Οι έφηβοι συμμετέχοντες όμως είχαν υπερβολικές αντιδράσεις. Αρκετοί έφτασαν στο σημείο να τρέμουν επειδή τους κοίταζαν οι περαστικοί.

Ένας βασικός λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι η περιοχή του εγκεφάλου η οποία ενεργοποιείται όταν σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας και ιδιαίτερα για τη συναισθηματική σημασία μιας κατάστασης για εμάς (η περιοχή λέγεται medial prefrontal Cortex mPFC) φτάνει στο απόγειο της δραστηριότητάς της στους ανθρώπους στα δεκαπέντε τους έτη.

Οι κοινωνικές καταστάσεις σε αυτή την ηλικία έχουν ιδιαίτερο συναισθηματικό αντίκτυπο. Όσο μεγαλώνουμε συνηθίζουμε την αυτο-εικόνα μας και το πώς ταιριάζουμε με τους άλλους. Σαν να παίρνεις ένα καινούριο ζευγάρι παπούτσια που αρχικά σε χτυπάει και μετά τα συνηθίζεις.

Έφηβοι και ρίσκο

Καθώς μετακινούμαστε από την παιδική ηλικία στην εφηβεία τα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου αναπτύσσονται ραγδαία.

Η περιοχή που σχετίζεται  με την απόλαυση (ονομάζεται nucleus  accumbens) έχει την ίδια δραστηριότητα όπως και αυτή ενός ενήλικα.

Όμως την ίδια στιγμή η περιοχή που είναι υπεύθυνη για τις εκτελεστικές αποφάσεις, για την προσοχή  και για την προσομοίωση των  μελλοντικών συνεπειών (orbitofrontal cortex) είναι στους έφηβους  ίδια με αυτή των παιδιών!

Έχουμε, λοιπόν, ενήλικες ορέξεις για απόλαυση αλλά κριτική ικανότητα ενός παιδιού.

Αυτό μπορεί να εξηγήσει για ποιο λόγο οι έφηβοι είναι όχι μόνο υπερευαίσθητοι αλλά είναι και πολύ λιγότερο ικανοί από τους ενήλικες να ελέγξουν τα συναισθήματά τους.

Έφηβοι και…άλλοι έφηβοι

Συχνά οι έφηβοι τείνουν να παίρνουν μεγαλύτερα ρίσκα όταν είναι μπροστά στην παρέα τους. Θα καπνίσουν για να αποδείξουν ότι μπορούν. Θα πηδήξουν έναν τοίχο, θα κάνουν μια τρέλα που υπό κανονικές συνθήκες ίσως να μην έκαναν. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Σύμφωνα με ενδείξεις ερευνών αυτό σχετίζεται με το γεγονός ότι στους εφήβους οι περιοχές του εγκεφάλου που είναι αναμιγνύονται στις κοινωνικές κρίσεις  (όπως η mPFC που ανέφερα προηγουμένως)  είναι πολύ στενά συνδεδεμένες με άλλες περιοχές  του εγκεφάλου οι οποίες μεταφράζουν τα κίνητρα σε δράσεις  (η περιοχή striatum  και το δίκτυο διασυνδέσεών της).

Ευαισθησία στην κοινωνική κρίση οδηγεί άμεσα σε δράση, λοιπόν και ο έφηβος δε θα το σκεφτεί πολύ πιει τρία σφηνάκια παραπάνω αν το κάνουν και οι άλλοι ή να κάνει άλλου είδους επικίνδυνες συμπεριφορές. Ο εγκέφαλός του είναι δομημένος με τέτοιο τρόπο που τον οδηγεί σε τέτοιου είδους πράξεις.

Συμπέρασμα

Ο τρόπος που βλέπουν και αντιδρούν στις καταστάσεις οι έφηβοι είναι η συνέπεια της λειτουργίας ενός εγκεφάλου ο οποίος διαπλάθεται. Αλλαγές οι οποίες είναι ακριβώς στην ώρα τους, ώστε να ολοκληρωθεί η διάπλαση της προσωπικότητάς μας, καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό τη συμπεριφορά των εφήβων.

Οι αλλαγές αυτές μπορούν να διαρκέσουν μέχρι τα 25-26 έτη, όπου λήγει η περίοδος της μεταεφηβείας, καθώς τότε ολοκληρώνεται η διεργασία ανάπτυξης του εγκεφάλου και οι δομές του σταθεροποιούνται σε αυτές του ενήλικα.

Η γνώση είναι δύναμη, όπως υποστηρίζω διαρκώς στο βιβλίο μου. Είναι ιδιαίτερα βοηθητικό να γνωρίζουμε πως όσα παρατηρούμε στους εφήβους δεν είναι αποτέλεσμα καπρίτσιου, επιλογής ή κακού χαρακτήρα. Κάτι πολύ ισχυρότερο συμβαίνει στα παρασκήνια.

Είναι φυσιολογικό να τους ενδιαφέρει η εικόνα τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δεν είναι ψώνια.

Είναι φυσιολογικό να τους νοιάζει με ποιον θα κάνουν παρέα και τι λένε οι άλλοι για εκείνους. Δεν είναι ανασφαλείς χαρακτήρες.

Είναι φυσιολογικό να μην μπορούν να ελέγξουν τις ορμές και τα συναισθήματά τους. Δεν είναι ανεξέλεγκτοι άνθρωποι.

Είναι φυσιολογικό να θέλουν να είναι περισσότερο ριψοκίνδυνοι μπροστά στους φίλους τους. Δεν είναι απερίσκεπτα άτομα.

Ας τους κατανοήσουμε για να μπορέσουμε να τους βοηθήσουμε στην περίοδο της δραστικής αλλά και αναπόφευκτης αλλαγής την οποία διανύουν.

Πηγή: The Brain (The story of you), David Eagleman