Από το Σύλλογο Φίλων Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας

Το πλούσιο έργο

του Δραμινού βυζαντινολόγου

Θανάση Παπαζώτου

Μια επιστημονική ημερίδα αφιερωμένη στον αείμνηστο Αρχαιολόγο – Βυζαντινολόγο

Του Θανάση Πολυμένη

ΜΙΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ενδιαφέρουσα επιστημονική ημερίδα για τη ζωή και το έργο του αείμνηστου Δραμινού Βυζαντινολόγου Θανάση Παπαζώτου, διοργάνωσε την Κυριακή 2 Ιουνίου, ο Σύλλογος Φίλων Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας, Πολιτιστικών και Φυσικών Μνημείων Πόλης και Περιοχής, σε συνεργασία με την Π.Ε. Δράμας, στο Πνευματικό Κέντρο της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας.

Η ημερίδα είχε τίτλο: «Τόποι και χρόνοι της μεσαιωνικής Μακεδονίας. Από τη ζωή και το έργο του βυζαντινολόγου Θανάση Παπαζώτου (1951-1996)»  και μίλησαν σ’ αυτήν οι κ.κ.:

Ιόλη Βιγγοπούλου (σύζυγος) Δρ. Ιστορίας τ. Ερευνήτρια στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών,  Ευτέρπη Μαρκή – Επίτιμη έφορος Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, Αναστασία Τούρτα – π. Διευθύντρια Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, Μελίνα Παϊσίδου – Καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης ΑΠΘ, Βαγγέλης Μαλαδάκης – Αρχαιολόγος Εφορείας Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, Ανδρομάχη Σκρέκα – Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Καστοριάς, Ευάγγελος Παπαθανασίου – Προϊστάμενος Τμήματος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και Μουσείων Εφορείας Αρχαιοτήτων Περιφέρειας Θεσσαλονίκης, Μαρία Χειμωνοπούλου – Προϊσταμένη του Τμήματος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μουσείων και Μνημείων Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας, Λίλα Σαμπανοπούλου – Προϊσταμένη του Τμήματος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών και Μουσείων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Έβρου και ο Βασίλης Κατσαρός, Ομότιμος Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Βιγγοπούλου: Αγαπούσε τη φύση και τον άνθρωπο

Για την επιστημονική ημερίδα δέχτηκε να μιλήσει στον «Π.Τ.» ο κα. Ιόλη Βιγγοπούλου, σύζυγος του αείμνηστου Θανάση Παπαζώτου, επισημαίνοντας: «Ο Θανάσης Παπαζώτος καταγόταν από τον Άγιο Αθανάσιο Δράμας και κατόρθωσε, μέσα στα λίγα χρόνια που έζησε, να λαμπρύνει τη Βυζαντινή Αρχαιολογία, σε έναν ευρύτερο χώρο, από τη Δυτική Μακεδονία μέχρι και την Ανατολική Θράκη. Συνεπής και οργανωμένος, πλούσιος και αισθαντικός, καλλιτέχνης ο ίδιος, σωστός επιστήμονας και άνθρωπος που αγαπούσε τη φύση και τους ανθρώπους βαθιά και τίμια, είχε μια πορεία πλούσια σε έργο που άφησε πίσω του, αλλά έφυγε πάρα πολύ νέος».

Κατσαρός: Αρχαιολόγος – Βυζαντινολόγος και καλλιτέχνης

Για τον Θ. Παπαζώτο μίλησε στον «Π.Τ.» ο κ. Βασίλης Κατσαρός, Ομότιμος Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο οποίος γνώρισε προσωπικά τον Θ.Π. από τα χρόνια των σπουδών τους ακόμα και είχαν αναπτύξει μια φιλική και οικογενειακή σχέση.

Όπως ανέφερε ο κ. Κατσαρός, «στον Θανάση εκτιμούσα πρώτα – πρώτα την ευφυΐα του και ύστερα τη δημιουργική ικανότητα που είχε ως καλλιτέχνης. Ζωγράφιζε, έκανε γλυπτά, ήταν ένας άνθρωπος που εμβάθυνε στην τέχνη, δεν ήταν επιπόλαιος άνθρωπος. Τα πρώτα του βήματα ήταν η μανία του για την Αρχαιολογική επιστήμη. Αγαπούσε πάρα πολύ τον τόπο και τους ανθρώπους, με την έννοια όμως που εμείς προσδιορίζαμε τότε, ότι το Βυζάντιο δεν είναι μια Σχολή που αναπαράγει γεγονότα και τέτοια. Δεν είναι η καθημερινή ζωή  που ενδιαφέρει, οι άνθρωποι, οι τόποι κτλ.»

Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά, «είχε εμποτιστεί με την ιδέα της Γαλλικής Σχολής και φυσικά προχώρησε και έκανε ένα έργο – πέρα από το αρχαιολογικό και ανασκαφικό της συντήρησης των αρχαιοτήτων, της αγάπης για τις εικόνες, για τη ζωγραφική – όπου είχε και τον τρόπο να ανακαλύπτει πράγματα. Κάτι που δεν το έχουν οι αρχαιολόγοι. Πρέπει να έχεις και το αισθητήριο να δεις την εξέλιξη μιας τεχνοτροπίας και τα συναισθήματα που βγάζει η ζωγραφική».

Επισημαίνει στη συνέχεια ο κ. Κατσαρός, ότι «ο Θανάσης Παπαζώτος ήταν ένας σύνθετος χαρακτήρας, ένας Βυζαντινολόγος με σύνθετη δομή, όπως οι  παλαιού τύπου αρχαιολόγοι, διότι ουσιαστικά την Αρχαιολογική Υπηρεσία υπηρέτησε, αλλά δεν ήταν μόνο αρχαιολόγος. Ήταν ένας Βυζαντινολόγος, με την έννοια ότι  μελετούσε το Βυζάντιο, με την Γαλλική Σχολή η οποία έριξε φως σε όλες τις δραστηριότητες του Βυζαντίου: στη διοίκηση, στο στρατό, στην εκκλησία. Γιατί, τείνουμε να πιστέψουμε ότι το Βυζάντιο είναι η καλογερική και τίποτα άλλο. Αυτό όμως είναι μια ιδεολογία. Όμως υπάρχουν και άλλες τάσεις στο Βυζάντιο, πολλές φορές αντίρροπες σ’ αυτά που υποτίθεται ότι είναι καθιερωμένα».

Αυτό που τέλος τόνισε ιδιαίτερα και συγκινημένος ο κ. Κατσαρός για τον Θ. Παπαζώτο, είναι ότι, «είναι κρίμα που έφυγε πολύ νωρίς. Γιατί στα 45 χρόνια που ήταν όταν έφυγε, έδωσε ένα έργο μιας ζωής, φανταστείτε τι θα έκανε, αν ζούσε 70 – 80 χρόνια. Είναι άδικο μερικές φορές πώς φεύγουν άνθρωποι ταλαντούχοι τόσο νέοι και πραγματικά πέρασαν 28 χρόνια από το θάνατό του και δεν τον ξεχνάμε. Εμείς τον ζήσαμε σαν δικό μας άνθρωπο. Όλοι οι ομιλητές του ήταν προσωπικοί του φίλοι και μπορώ να πω και μαθητές του. Ήταν μια προσωπικότητα πολυσύνθετη. Καταγόταν από αγροτική οικογένεια, μικρός δούλευε στα καπνά και αγαπούσε με συγκίνηση τον τόπο του».

Παπαθανασίου: Είχε την ικανότητα να συγκρίνει και να ταξινομεί

Για τον Θ. Παπαζώτο, μίλησε επίσης στον «Π.Τ.» και ο κ. Ευάγγελος Παπαθανασίου – Προϊστάμενος Τμήματος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και Μουσείων Εφορείας Αρχαιοτήτων Περιφέρειας Θεσσαλονίκης, αναφέροντας αρχικά: «Ο Θ. Παπαζώτος, έμεινε λίγα χρόνια στην Πιερία, από το 1979 έως το 1984. Σ’ αυτό το λίγο έκανε ένα τρομακτικό έργο. Περιόδευσε όλα τα χωριά, είχε σχεδόν όλα τα μνημεία όλων των εποχών, εντόπισε μνημεία άγνωστα, όπως έναν ναό της Ζωοδόχου Πηγής στην Κατερίνη του 13ου – 14ου αιώνα, ζωγραφική σύνολα πάρα πολλά».

Όπως σημείωσε ο κ. Παπαθανασίου, «ήταν ένας άνθρωπος που συνδύαζε την έρευνα πεδίου με τον εντοπισμό μνημείων αγνώστων,  και την ιστορική έρευνα για να στηρίξει νέες απόψεις και βέβαια και την ιστορία της τέχνης. Είχε πάρα πολύ καλό μάτι και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μπορεί να συγκρίνει ζωγραφικά σύνολα, να τα ταξινομεί, να τα χρονολογεί και γενικά να προσπαθεί να βάλει μια τάξη στο χάος. Να συλλέξεις πρώτα την πληροφορία και μετά να την τακτοποιήσεις.  Και όλα αυτά παράλληλα με την προσπάθεια να σωθούν. Που είναι καθόλου αυτονόητο, δεν είναι και δεν ήταν και τότε».

Ο κ. Παπαθανασίου, μας δίνει ένα παράδειγμα, για ένα «μνημείο του 10ου αιώνα, έναν ναό σε μια εξοχή δυτικά της Κατερίνης, στο Λιάσκοβο, τον οποίο βρήκε το 1984 περίπου. Σε λίγους μήνες άρχισε να τον μελετάει, τον φωτογράφησε και ξεκίνησε τις ενέργειες να κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο, όμως ο ιδιοκτήτης του χωραφιού πήγε μια μέρα και τον κατεδάφισε. Πρόκειται για ένα έγκλημα τεραστίων διαστάσεων. Ήταν μεγάλη η λύπη του, γιατί χάθηκε ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μακεδονίας. Δυστυχώς δεν άλλαξαν και πολλά από τότε. Στα μνημεία που είχε βρει τότε, δεν προχώρησαν και πολλά. Η έρευνα προχωράει, αλλά πάνω στις βάσεις που έθεσε ο Θανάσης Παπαζώτος».

Μητροπολίτης Δωρόθεος: Άφησε υποθήκες έρευνας

Για την ημερίδα αφιερωμένη στον Θ. Παπαζώτο, μίλησε στον «Π.Τ.» και ο σεβασμιότατος Μητροπολίτης Δράμας κ. Δωρόθεος, ο οποίος επεσήμανε σχετικά: «Ο Θ. Παπαζώτος, στα λίγα χρόνια που έζησε, παρουσίασε ένα πολύ ενδιαφέρον και με ανασκαφές στους Φιλίππους και ιδιαίτερα στην περιοχή της Βέροιας, ενώ ιδιαίτερη ενασχόληση είχε και με τις βυζαντινές εικόνες».

Όπως σημειώνει, «για εμάς τους χριστιανούς, κάθε εικόνα αποτελεί σημείο αναφοράς στο εικονιζόμενο πρόσωπο από θεολογικής απόψεως, αλλά πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα ζωγραφικά στοιχεία της κάθε εικόνας που και αυτά έχουν τη δική τους ιστορία, τις δικές τους τάσεις. Όπως ξεχωρίζουμε παράδειγμα τα πρωτοχριστιανικά, για την εποχή των Κομνηνών, για την Παλαιολόγεια εποχή, Κρητική σχολή κ.α. Όλα αυτά είναι διάφορες εκφάνσεις της βυζαντινής τέχνης, είτε αγιογραφία είναι, είτε ιερές εικόνες. Είναι τιμή για εμάς, που ο μακαριστός Παπαζώτος ασχολήθηκε με όλα αυτά και άφησε υποθήκες έρευνας και συνέχειας της επιστήμης της Αρχαιολογίας στον τομέα των Βυζαντινών Αρχαιοτήτων».

Θανάσης Παπαζώτος

Ο Θανάσης Παπαζώτος γεννήθηκε το 1951 στον Άγιο Αθανάσιο Δράμας. Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές στο Δοξάτο και σπούδασε στο Αρχαιολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Αφιερώθηκε συστηματικά σε θέματα βυζαντινής και μεταβυζαντινής αρχαιολογίας και τέχνης όλου του βορειοελλαδικού χώρου. Συμμετείχε σε ανασκαφές, σε αναστηλώσεις και συντηρήσεις μνημείων, σε διεθνή Συνέδρια και Συμπόσια ενώ διετέλεσε επισκέπτης ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Illinois στο Champaign-Urbana των Ηνωμένων Πολιτειών. Άοκνος και πολυγραφότατος δημοσίευσε άρθρα όχι μόνον για την βυζαντινή ζωγραφική αλλά και για ιστορικά και φιλολογικά θέματα, τοπογραφικά, ερμηνευτικά και αρχαιολογικά προβλήματα, ζητήματα αρχιτεκτονικής, επιγραφικής και γλυπτικής, πολύτιμα έργα για τον βυζαντινό κόσμο.