Συμβολή στη μελέτη της τοπικής ιστορίας
Tο σιντριβάνι της
πλατείας δικαστηρίων
Του Γ.Κ. Χατζόπουλου. τ. Λυκειάρχη
Με το συντριβάνι της πλατείας Δικαστηρίων, στα ελληνικά πίδακας τεχνητός, που κτίζονταν και κτίζεται ακόμη και σήμερα για να κοσμήσει πλατείες και κήπους, πήρα αφορμή να ασχοληθώ, ύστερα από δημοσίευμα της εφημερίδας «Πρωινός Τύπος».
Σημειώνω αρχικά ότι η λέξη συντριβάνι είναι τουρκικής προέλευσης (sadirvan) και είναι ένα από τα δάνεια της ελληνικής γλώσσας από την τουρκική, όπως και πολλές άλλες λέξεις, φαινόμενο σύνηθες στις γλώσσες ο δανεισμός και αντιδανεισμός λέξεων από άλλες γλώσσες.
Ανέτρεξα κατ’ αρχάς στο πολύ χρήσιμο βιβλίο του αειμνήστου φαρμακοποιού Αθ. Κάζη «Δράμα» (Εικόνες και μνήμες της παλιάς πόλης), που εκδόθηκε από τη ΔΕΚΠΟΤΑ, το 2005, όπου στη σελ. 61 δημοσιεύονται δυο φωτογραφίες με την ακόλουθη επεξηγηματική υπόμνηση: «Στη διασταύρωση των οδών Άρμεν και Σαχίνη, πλάι στο Τσάι (= ξηροχείμαρρο) σχηματίζεται μια μικρή πλατεία. Τη βλέπουμε όπως ήταν το 1942 και το 1958 με το ωραίο οθωμανικό συντριβάνι που υπήρχε τότε».
Το πρώτο σχόλιο στην επεξηγηματική υπόμνηση είναι ότι οι δρόμοι Σαχίνη και Άρμεν δε συμβάλλουν. Ο δρόμος Σαχίνη (ο Σαχίνης απαγχονίσθηκε το 1917 στην πλατεία της Δράμας από τους Βουλγάρους) ξεκινάει από την «Τουλούμπα» και καταλήγει στα «Καζαντζίδικα», ενώ ο δρόμος Άρμεν ξεκινάει από την πλατεία Ελευθερίας, από το σημείο όπου απαγχονίσθηκε ο Άρμεν Κούπτσιος το 1907 από τους Τούρκους και προχωρεί Β.Α. Επομένως δεν υπήρχε περίπτωση συμβολής των δύο πιο πάνω δρόμων.
Στο τεύχος 16 και στις σσ. 26-27 του περιοδικού «Βήματα» δημοσιεύεται ανυπόγραφο κείμενο με τίτλο «Θα αναστηλωθεί το παλαιό συντριβάνι στα «Καζαντζίδικα»: «… και η ισοπέδωση του πέτρινου συντριβανιού, που κάποτε υπήρχε στην περιοχή, που άρχισαν ήδη να εκτελούνται τα έργα της ανάπλασης, στα παλαιά Καζαντζίδικα. Σχετικά με το συντριβάνι ο Δήμαρχος (αείμνηστος Σωκράτης Δημητριάδης) μας διαβεβαίωσε ότι πρόκειται να αναστηλωθεί στην πορεία των εκτελουμένων ήδη έργων. Από τα παλαιά υλικά του σώζονται αρκετά και όσες μαρμαρόπλακες λείπουν, θα συμπληρωθούν με νέες κατάλληλα λαξευμένες με τα πρότυπα που υπάρχουν». Το υπάρχον σήμερα συντριβάνι στα «Καζαντζίδικα» δε μοιάζει με τις διασωθείσες φωτογραφίες του.
Το κείμενο συνοδεύεται και με φωτογραφίες όπου λούζεται με εσώρουχο ένας από τους αδελφούς Παπαθεοδώρου, τα γνωστά παπαδάκια.
Επομένως το συντριβάνι στα «Καζαντζίδικα» δεν έχει σχέση με αυτό της πλατείας των δικαστηρίων, που ήταν κτισμένο κάπου στο Κέντρο και απέναντι από το Κανλί τζαμί (= τζαμί του αίματος) όπου γινόταν η περιτομή (sünnet: σουννέτ) των τουρκοπαίδων.
Το συντριβάνι αυτό, μετά τη διαμόρφωση του χώρου, όπου ήταν τοποθετημένο, μεταφέρθηκε στο σημερινό του χώρο, στο οποίο προστέθηκαν 4 από τις μαρμάρινες πλάκες, οι οποίες ξεχωρίζουν από τις διασωθείσες και ως προς το χρώμα, αλλά και ως προς τη διακόσμηση. Τι απέγιναν οι 4 αυτές πλάκες; Σε ποια μπάζα βρίσκονται;
Σώζεται φωτογραφία μ’ έναν ενήλικα Δραμινό με τον γιο του. Ήταν σε λειτουργία ο πίδακας.
Στο κέντρο του πίδακα υπάρχει ανεστραμμένο κιονόκρανο σε δεύτερη χρήση διακοσμημένο και ελαφρά ταλαιπωρημένο, το οποίο μεταφέρθηκε ίσως από τους Φιλίππους. Η δεύτερη χρήση αρχαίων αντικειμένων ήταν σύνηθες φαινόμενο για κάλυψη νέων αναγκών. (Για τη δεύτερη χρήση αρχαίων αντικειμένων αναφερθήκαμε σε μελέτη μας, που δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες «Πρωινός Τύπος» και σε «Εργασία -Συν» πριν από μερικούς μήνες).
Η κατασκευή του συντριβανιού των δικαστηρίων απέναντι από το Αράπ τζαμί ή Κανλί τζαμί (Kanli cami = τζαμί του αίματος) μήπως είχε σχέση με το τζαμί, που διέθετε δύο θολωτές βρύσες, όπου πλένονταν οι προσκυνητές Τούρκοι (μαρτυρία του αειμνήστου δημοσιογράφου Στέφανου Στολίγκα): Και πάλι κατά τη μαρτυρία του Στολίγκα : «… Το υπέροχο αυτό τέμενος, που ήταν καμάρι για όλους τους Τούρκους της Δράμας, οι έφηβοι και οι νέοι Τούρκοι δεν ήθελαν ούτε τις μεγάλες γιορτές να το πλησιάσουν».
Και ήταν εύλογο κάτι τέτοιο να τους προκαλεί την αποστροφή, αφού ο πόνος από την περιτομή (sünnet) ήταν οδυνηρός.
Η ταπεινότητά μου θα ήθελε να κλείσει την αναφορά στους δύο πίδακες με την απορία πώς δεν τους μνημονεύει ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή, ο οποίος επισκεπτόμενος τη Δράμα (Ντιράμα), στο β’ μισό του 17ου αιώνα, αναφέρει ονομαστικά τα 12 τζαμιά της, τα 2 δημόσια ιεροδιδακτήρια, τα 3 γραμματοδιδασκαλεία, τους 2 τεκέδες και τα 10 μικρά χάνια.
Ο Εβλιγιά μένει γοητευμένος από τα πολλά νερά της Δράμας και τα πανύψηλα δέντρα της κάνοντας λόγο για μια μεγάλη δεξαμενή που βρισκόταν μπροστά στο Εσκί τζαμί (Εski cami = παλιό τζαμί) (σημερινός ναός Αγίου Νικολάου) και που αποτελούσε κέντρο συνάθροισης. Στη μεγάλη αυτή δεξαμενή, κατά τον Τσελεμπή κολυμπούσαν οι νέοι επιδεικνύοντας την κολυμβητική τους τέχνη. Ήταν ένα εντευκτήριο των πιστών ερωτύλων νέων.
Πόσο κοντά στο Εσκί τζαμί βρισκόταν αυτή η δεξαμενή, που θαύμασε τόσο πολύ ο Εβλιγιά, είναι ένα θέμα που πρέπει να ερευνηθεί.
