Ξεκινούν σήμερα

τα λαϊκά δρώμενα

στα χωριά της Δράμας

► Στα χωριά της Δράμας, Μοναστηράκι, Ξηροπόταμο, Πετρούσα, Πύργους, Καλή Βρύση, Βώλακα και Παγονέρι αναβιώνουν τα έθιμα των μεταμφιέσεων

ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ και για τις τρεις επόμενες μέρες, η Δράμα ζει στον ρυθμό των δρώμενων του Δωδεκαημέρου. Επτά χωριά της Δράμας, είναι ήδη έτοιμα και από σήμερα σ’ αυτά ηχεί η γκάιντα και ο νταϊρές και οι άνθρωποι μεταμφιέζονται με τραγόμορφες μάσκες και προβιές και χορεύουν και γλεντούν υπό τη μέθη της διονυσιακής λατρείας.

Πρόκειται για τα σπουδαιότερα σε όλη την Ελλάδα δρώμενα, τα οποία αναβιώνουν στα ντόπια χωριά της Δράμας: Μοναστηράκι, Ξηροπόταμο, Πετρούσα, Πύργους, Καλή Βρύση, Βώλακα και Παγονέρι.

Όπως ήδη έχουμε δημοσιεύσει και σε προηγούμενα σχετικά σημειώματα, τα δρώμενα αυτά χαρακτηρίζονται από την αρχαία διονυσιακή λατρεία, ενώ μέχρι σήμερα κρατούν αναλλοίωτα αρκετά από αυτό τα στοιχεία τους και γίνονται πάντα πλαίσιο της ευετηρίας και της ευγονίας.

Σήμερα, οι κύριοι αναβιωτές είναι οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι των χωριών αυτών και αναλυτικά είναι τα παρακάτω:

 Αράπηδες στο Μοναστηράκι Δράμας

Κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός αποτελούν οι «Αράπηδες». Ένα έθιμο με μορφή δρωμένου, που τελείται την ημέρα των Θεοφανείων (6 Ιανουαρίου) για την ευετηρία. Στο θίασο των δρώντων ή «τσέτα, όπως λέγεται, μετέχουν ακόμη, οι Γκιλίγκες (νύφες), οι Παππούδες και οι Τσολιάδες (Εύζωνοι). Στην πλατεία του χωριού στήνεται ο τρανός χορός και ακολουθεί η αναπαράσταση του εικονικού γάμου ή πολέμου, καθώς και η αναπαράσταση του εικονικού οργώματος και της σποράς.

Με δελτίο Τύπου που έδωσε στη δημοσιότητα ο Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος Μοναστηρακίου Δράμας, προσκαλεί όλους τους Δραμινούς και όχι μόνο, το Σάββατο 6 Ιανουαρίου 2024, ανήμερα των Θεοφανείων, στο Μοναστηράκι Δράμας και

στην πλατεία του χωριού στις 3.00 μ.μ. όπου οι «ΑΡΑΠΗΔΕΣ» κορυφώνουν το τελετουργικό τους έργο, υπηρετώντας και αναδεικνύοντας τη συνέχεια ως σπουδαιότατη αξία ζωής.

Όπως αναφέρεται στην σχετική ανακοίνωση, «το μουσικοχορευτικό μας δρώμενο συνεχίζει να λειτουργεί αναλλοίωτο και αυθεντικό, ενδυναμώνοντας έτσι την πίστη μας, ότι διασώζουμε αρχαιότατη παράδοση, που μεταφέρεται, μεταβιβάζεται, μεταδίδεται και μεταλαμπαδεύεται βιωματικά και αυθεντικά στους νεότερους.

Το δρώμενο των «Αράπηδων», το πατροπαράδοτο αυτό έθιμο, αποτελεί για τους Μοναστηρακιώτες, σημείο αναφοράς, σημείο όπου συναντιέται, συζευγνύεται και συγχωνεύεται το παρελθόν με το παρόν για να πορευτούν αρμονικά στο μέλλον.

Είναι οι ρίζες που χάνονται μέσα στις πηγές της ελληνικής μυθολογίας και ιστορίας. Είναι εκείνο το ιδιαίτερο γνώρισμα που χαρακτηρίζει και επισφραγίζει την ταυτότητα, το “είναι” του Μοναστηρακίου.

Η συμμετοχή σας στον Τρανό Κυκλικό χορό της κεντρικής «πλατέας» θα ενισχύσει και θα εδραιώσει στους τελεστές και τους εμψυχωτές την αυτοπεποίθηση και τη στάση ζωής τους ώστε να συνεχίζουν αενάως την προσπάθειά τους για να υπηρετούν τη συγκεκριμένη αρχέγονη τελετουργία, με όλους τους συμβολισμούς της, που στοχεύει στην Ευετηρία, δηλαδή την Καλοχρονιά και τη γονιμότητα».

Μπαμπούγερα στην Καλή Βρύση

Κυρίαρχο στοιχείο τα «Μπαμπούγερα», όπως αποκαλούνται οι μεταμφιεσμένοι που κάνουν την εμφάνιση τους στους δρόμους του χωριού, ορμητικοί και υπερκινητικοί, ωσάν σύγχρονοι σάτυροι (ακόλουθοι) του θεού Διόνυσου. Ένα δρώμενο που έχει τις ρίζες του στη λατρεία του θεού Διόνυσου κατά την αρχαιότητα. Το έθιμο κορυφώνεται στις 8 Ιανουαρίου με την αναπαράσταση του εικονικού γάμου.

Τα Μπαμπούγερα εμφανίζονται στο χωριό Καλή Βρύση μετά τον αγιασμό των υδάτων στις 6 Ιανουαρίου. Περιμένουν τους πιστούς έξω από την εκκλησία και τους επιτίθενται περιπαικτικά χτυπώντας τους με ένα μικρό σακίδιο με στάχτη για να ξορκίσουν το κακό. Η στάχτη αυτή συλλέγεται από τις εστίες της φωτιάς του δωδεκαημέρου. Συνεχίζουν τα πειράγματα στους δρόμους, τα σπίτια και τις ταβέρνες.

Μπαμπούγερα κατά παράδοση ντύνονται άνδρες, ωστόσο, σήμερα μεταμφιέζονται και λίγες γυναίκες και παιδιά. Φορούν μακρύ λευκό εσώρουχο που καλύπτει τα πόδια και μαύρο φλοκωτό αμάνικο πανωφόρι με εικονική καμπούρα. Καλύπτουν το κεφάλι με τραγόμορφη μάσκα από λευκό μάλλινο ύφασμα. Παριστούν τα φρύδια, το μουστάκι και τη γενειάδα χρησιμοποιώντας κομμάτια από δέρμα κατσίκας με μαύρο τρίχωμα. Δύο σειρές από φασόλια σχηματίζουν την οδοντοστοιχία. Στη μέση δένουν τέσσερα μεγάλα χυτά κουδούνια (κυπριά) μπροστά και ένα σφυρήλατο (μπατάλι) πίσω, των οποίων ο συνδυασμός γίνεται έτσι ώστε να παράγεται αρμονικός ήχος. Τα Μπαμπούγερα τρέχουν, κινούνται νευρικά και αναπηδούν ομαδικά προκαλώντας το δυνατό, αλλά αρμονικό ήχο των κουδουνιών, ώστε να ξυπνήσουν τις βλαστικές δυνάμεις της φύσης από το λήθαργο του χειμώνα και να αποτρέψουν το κακό.

Την 7η Ιανουαρίου γίνεται γλέντι στην πλατεία του χωριού και το βράδυ ομάδες Μπαμπούγερων γυρίζουν και εύχονται στα σπίτια των εορταζόντων Γιάννηδων.

Στις 8 Ιανουαρίου το έθιμο κορυφώνεται με την αναπαράσταση παραδοσιακού γάμου, μαγικο-τελετουργική πράξη που θεωρείται ότι ενισχύει τη γονιμότητα της γης, των ζώων, αλλά και του ανθρώπου. Βασικά πρόσωπα είναι ο γαμπρός και ένας άνδρας ντυμένος νύφη, οι κουμπάροι, οι Μπαμπούγεροι, που συνοδεύουν την πομπή προς το σπίτι της νύφης, και η γριά «μπάμπω» – μαμή, την οποία υποδύεται άνδρας με μαύρα γυναικεία ρούχα και καλυμμένο πρόσωπο. Απαραίτητη είναι η παρουσία ορχήστρας με γκάιντα και νταχαρέδες. Ένας νέος άνδρας υποδύεται το θεό Διόνυσο, πρόσωπο που προστέθηκε, μάλλον, τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς το έθιμο συνδέθηκε με αρχαίες διονυσιακές τελετές (στην περιοχή της Καλής Βρύσης έχει βρεθεί ιερό του Διονύσου). Φθάνουν στο σπίτι της νύφης, η οποία ακολουθεί την πομπή με την οικογένειά της. Με πειράγματα σεξουαλικού περιεχομένου, έχοντας κάνει διάχυτη στο χωριό τη γονιμοποιό δύναμή της, η πομπή καταλήγει στην πλατεία, όπου ο Διόνυσος τελεί το γάμο. Γίνεται απαγωγή της νύφης από τα Μπαμπούγερα. Αφού τη γονιμοποιήσουν υποθετικά και της μεταφέρουν έτσι τη δύναμη του σπόρου της φύσης, την επιστρέφουν στο γαμπρό, η μαμή, που φέρει τη γνώση των προγόνων, την ξεγεννά εμφανίζοντας μία κούκλα και ακολουθεί χορός και γλέντι.

Αράπηδες Ξηροποτάμου

Στη μεταμφίεση των Αράπηδων κυριαρχεί το μαύρο χρώμα, μαύρες φλοκωτές κάπες, εντυπωσιακές υψικόρυφες προσωπίδες και κεφαλοστολές από γιδοπροβιές. Κατά τη διάρκεια αναβίωσης του δρωμένου, η ομάδα (τσέτα) των “Αράπηδων” παρελαύνει στους δρόμους, κάτω από τους εκκωφαντικούς ήχους των κουδουνιών τους. Την τσέτα συμπληρώνουν, ο ‘Εύζωνες’ (γαμπροί), οι ‘Γκελίγκες’ (νύφες) και οι ‘Μάνγκουδες’ (παλιάτσοι).

Στις 6 Ιανουαρίου το πρωί, η “τσέτα”, συνοδεία της μακεδονικής λύρας και νταϊρέδων, κάνει τη “γύρα” του χωριού, περνώντας από τα σπίτια, χορεύοντας, ευχόμενη υγεία και ευημερία στις οικογένειες. Ο δυνατός ήχος των κουδουνιών, θεωρείται ικανός να διώξει τις δαιμονικές δυνάμεις του χειμώνα.

Το πρωί της 7ης Ιανουαρίου, μαζί με τους μουσικούς, η “τσέτα” επισκέπτεται μόνο τα σπίτια των εορταζόντων Γιάννηδων. Στη συνέχεια, καταλήγει στην πλατεία, όπου στήνει χορό, στον οποίο πιάνονται αργότερα και οι θεατές.

Ο “Τσέταμασία” και οι “μανγκούδες” ζεύουν δύο αράπηδες μ’ ένα αλέτρι, που όργωναν εικονικά την πλατεία και σκόρπιζαν στάχτη, για καλή σοδειά. Με τον τρόπο αυτό ολοκληρωνόταν η τελετουργική δράση της τσέτας. Με όλες αυτές τις μαγικο-τελετουργικές πράξεις, οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι κατά την αρχαιότητα, ευελπιστούσαν να ξυπνήσουν και να ενισχύσουν τις γονιμικές δυνάμεις της φύσης, για να δουν τα χωράφια τους να βλασταίνουν, τα ζώα να αυξάνονται και τις οικογένειες τους να ευημερούν.

 Μπάμπιντεν Πετρούσας

Το δρώμενο Μπάμπιντεν της Πετρούσας κρατάει το όνομά του από παλαιότερο εορτασμό της ημέρας της μαμής που γινόταν 8 Ιανουαρίου. Βασικά πρόσωπα είναι οι «χαράπηδες», άνδρες με τραγόμορφη μεταμφίεση: φορούν δέρματα κατσίκας, κάλυμμα του κεφαλιού από δέρμα κατσίκας με προσαρμοσμένα κέρατα τράγου, βάφουν το πρόσωπο με καπνιά και δένουν κουδούνια από τους ώμους (δύο μεγάλα μπατάλια μπροστά και τέσσερα κυπριά πίσω), τα οποία διαλέγουν με προσοχή, ώστε να παράγεται αρμονικός ήχος. Με γρήγορες αναπηδήσεις προκαλούν το δυνατό ήχο των κουδουνιών, ώστε να διώξουν τα κακά πνεύματα και να ξυπνήσουν τις βλαστικές δυνάμεις της φύσης.

Το βράδυ της 6ης Ιανουαρίου ξεκινά με τη συνοδεία μουσικής και χορού μια μικρή «γύρα» κωδωνοφόρων στους δρόμους του χωριού, η οποία προαναγγέλλει το δρώμενο της επόμενης μέρας και δοκιμάζει το καλό «ζύγιασμα» των κουδουνιών. Στο τέλος της βραδιάς ανάβουν μεγάλη φωτιά, που θεωρείται ότι συμβάλλει στο διώξιμο των δαιμονικών δυνάμεων του χειμώνα και των ασθενειών.

Στις 7 Ιανουαρίου ξεκινά το μεσημέρι από την πλατεία το «φώτισμα» του χωριού, μια πομπή που διαχέει στην κοινότητα την αποτρεπτική και γονιμική δύναμή της. Σε πνεύμα ευθυμίας, γυρίζει τις γειτονιές με κυρίαρχη την παρουσία της καμήλας (ανά περιόδους ομοίωμα ή αληθινή), του καμηλιέρη, των αράπηδων, της παραδοσιακής ορχήστρας -με μακεδονικές λύρες και νταχαρέδες- η οποία μεταφέρεται με όχημα. Ακολουθούν οι «παππούδες» (παλαιότερα μόνο άνδρες, σήμερα και γυναίκες, ντυμένοι με την τοπική ανδρική παραδοσιακή φορεσιά) και οι «γκιλίγκες» (άνδρες και γυναίκες ντυμένοι με την τοπική παραδοσιακή γυναικεία φορεσιά). Κάποιοι από τους συμμετέχοντες βάφουν με καπνιά στο μέτωπο ή στα μάγουλα το σημείο του σταυρού, ως ένδειξη σεβασμού προς τη θρησκεία. Σταματούν σε σπίτια που έχουν τάμα να κεράσουν την πομπή.

Στις 8 Ιανουαρίου το απόγευμα, ξεκινά η πομπή από την πλατεία και καταλήγει στην αυλή του σχολείου, όπου γίνεται αναπαράσταση οργώματος και σποράς και άλλων αγροτικών εργασιών, εικονικών πράξεων με στόχο την ενίσχυση της δύναμης που γονιμοποιεί τη γη. Στήνεται χορός, στον οποίο κορυφαίος είναι ο «σταχτής», άνδρας που χτυπά όποιον εμποδίζει τον κύκλο του χορού με μια κάλτσα γεμάτη στάχτη από τις εστίες της φωτιάς του δωδεκαημέρου. Η στάχτη, καθώς χρησιμοποιείται κατά παράδοση ως καθαρτική και απολυμαντική ουσία, ενέχει στα πλαίσια του δρώμενου μαγική αποτρεπτική δύναμη εναντίον του κακού. Συμμετέχουν και τα «ανδρείκελα», ομοιώματα ανδρών που προσαρμόζονται στη μέση ανδρών τελεστών. Η παρουσία των ανδρείκελων, ως μεταφορά της ανδρικής γενετήσιας ορμής, ενισχύει τελετουργικά τις γονιμικές δυνάμες της γης, των ζώων και των ανθρώπων.

Παραδοσιακά δρώμενα Βώλακα

Κάθε εποχή του χρόνου, οι ντόπιοι αναβιώνουν με μοναδικό τρόπο, αρχαία έθιμα, όλα πλούσια σε συμβολισμούς. Εικονική σπορά, μιμητικό όργωμα,  νύφες, κουμπάροι, ροπαλοφόροι, όλοι έχουν τον ρόλο τους στο δρώμενο που ξορκίζει το κακό από το χωριό, εδώ και αιώνες. Έθιμα όπως αυτά της ‘μπάρας’, των ‘Αράπηδων’, το ‘Μπάμπιντεν’ έρχονται να αναβιώσουν μέσα σε ένα κλίμα σκωπτικό ,σατυρικό και γιορτινό.

Τα χαράπια του Παγονερίου

Το δρώμενο διαρκεί δύο ημέρες, 6 και 7. Η προετοιμασία αρχίζει το βράδυ της 5ης προς 6ης Ιανουαρίου, όπου ετοιμάζουν τις προβιές, τα κουδούνια και τις φορεσιές. Περί ώρα 5:00 τα ξημερώματα ξεκινάνε οι μεταμφιεσμένοι από το σπίτι του «Αράπη» και συναντούνε το εκκλησίασμα που επιστρέφει από τον αγιασμό των υδάτων που πραγματοποιείται τα ξημερώματα στο Παγονέρι (στον όρθρο), σε δεξαμενή στις «πέρα βρύσες», έξω από το χωριό. Αφού συναντηθούν, ανταλλάσουν ευχές και όλοι μαζί πηγαίνουν στην πλατεία για την τέλεση του δρώμενου.

Οι «Αράπηδες» είναι μεταμφιεσμένοι με προβιές που καλύπτουν όλο το σώμα, φέρουν μάσκα με τρεις τρύπες για τα μάτια και το στόμα, στη μέση κρεμούν κουδούνια, ενώ στο χέρι κρατούν ξύλινα σπαθιά και στάχτη και στα πόδια φέρουν γουρουνοτσάρουχα.

Λαϊκά δρώμενα Πύργων

Η τέλεση ξεκινά το βράδυ της 6ης Ιανουαρίου στην Τοπική Κοινότητα Πύργων, κατά το οποίο γίνεται η αγρυπνία, παραδοσιακό γλέντι με λύρα, γκάιντα και νταχαρέδες. Μετά τα μεσάνυχτα και έως το ξημέρωμα, νέοι άνδρες που συμμετέχουν στην αγρυπνία, φορούν κουδούνια χωρίς να μεταμφιεστούν και γυρνούν στο χωριό «για να ακουστούν», να προαναγγείλουν το δρώμενο της επόμενης μέρας.

Το πρωί της 7ης Ιανουαρίου οι ξενυχτισμένοι συμμετέχοντες, βάφουν το πρόσωπο με καπνιά, παίρνουν από ένα ή δύο κουδούνια και ξεκινούν τη «γύρα» του χωριού με τους μουσικούς. Επισκέπτονται τα σπίτια πόρτα-πόρτα, όπου δέχονται κεράσματα και συγκεντρώνουν τοπικά διατροφικά προϊόντα. Όσοι από τους νοικοκύρηδες είναι κτηνοτρόφοι συνηθίζουν να προσφέρουν ένα ζώο. Το μεσημέρι η γύρα τελειώνει, έχοντας περισυλλέξει τα αντιπροσωπευτικά τρόφιμα της αγροτο-κτηνοτροφικής παραγωγής της κοινότητας. Καταλήγει στην πλατεία, όπου ανάβονται φωτιές και στήνεται μεγάλο τραπέζι.

Την ώρα αυτή ντύνονται οι «Αρκουδιάρηδες» υπό την επίβλεψη παλαιότερων τελεστών που ξέρουν να «δέσουν» τα κουδούνια στο σώμα. Για τους τελεστές το ντύσιμο είναι μια ιεροτελεστία. Φορούν δέρματα από κατσίκες που καλύπτουν όλο το σώμα και κεφαλοστολή από δέρμα κατσίκας με τρύπες για τα μάτια και το στόμα, στην οποία συχνά προσαρμόζουν κέρατα τράγου. Κρεμούν στη μέση κουδούνια («τουμπελέκια», μεγάλα κυπριά και μπατάλι), τα οποία επιλέγουν με προσοχή, ώστε να παράγεται αρμονικός ήχος. Εμφανίζονται στην πλατεία, όπου επιδίδονται σε πειράγματα, χορό και χτύπημα των κουδουνιών με αναπηδήσεις, «για το καλό της γης», το ξύπνημα των βλαστικών δυνάμεων της φύσης και την αποτροπή του κακού.

Το μεσημέρι της 8ης Ιανουαρίου τελείται ο εικονικός γάμος. Ντύνεται ο γαμπρός και η νύφη (την υποδύεται ένας άντρας), ξεκινούν με όργανα την πορεία στο χωριό, συναντώνται και καταλήγουν στην πλατεία. Ένας άνδρας μεταμφιεσμένος σε παπά τελεί τον εικονικό γάμο. Συμβαίνουν διάφορα επεισόδια: Οι αρκουδιάρηδες επιχειρούν να κλέψουν τη νύφη, ένας άνδρας μεταμφιεσμένος σε γιατρό προσπαθεί να την ξεγεννήσει. Η παρουσία των προσώπων της νύφης και του γαμπρού και η διαδικασία της γέννας, του αποτελέσματος της γαμήλια ένωσης, αποτελούν μεταφορά της γονιμικής δύναμης της φύσης και προσπάθεια ενίσχυσής της. Παράλληλα, μαγειρεύεται το παραδοσιακό βραστό, με το κρέας των ζώων που είχαν συγκεντρώσει οι συμμετέχοντες της «γύρας» την προηγούμενη μέρα και με πλιγούρι –σπασμένο σιτάρι. Οι γυναίκες ετοιμάζουν παραδοσιακή πίττα. Οι συμμετέχοντες στο δρώμενο γίνονται συνδαιτυμόνες στο κοινό αυτό γεύμα και «μεταλαβαίνουν» τη γονιμική δύναμη των τροφίμων που παράγει η γη και τα ζώα τους. Την ενισχύουν και την επιστρέφουν στη φύση τελώντας το δρώμενο.